ONDERSTEUNING – ALGEMEEN

Een jonge man moet afscheid nemen van zijn dementerende moeder. Een vrouw van middelbare leeftijd wil van baan veranderen. Een vader verneemt dat zijn dochter met iemand van hetzelfde geslacht zal huwen. Een jonge vrouw twijfelt of ze wel kinderen wil. Een adolescent moet een hogere studie kiezen, maar weet niet of hen wil verder studeren. Een dertiger merkt nog emotionele sporen van mishandeling in de kindertijd.

Meestal gaan mensen die worstelen met deze vragen te rade bij professionele hulp. Vaak is dat dan een psycholoog, een coach, een maatschappelijk werker of de huisarts. Nochtans hebben deze vragen, naast een emotionele impact, ook een vraag naar betekenis. Dan is het niet nodig om advies te zoeken bij anderen, maar om zelf op zoek te gaan naar antwoorden.

Iedereen heeft een eigen levensfilosofie, vaak onbewust. Vaak ontbreekt het ons aan tijd en rust om hiernaar op zoek te gaan. Ook in het onderwijs ontbreekt het aan tijd om het kritisch denken aan te leren. Praktische filosofie is hierbij aangewezen om alsnog op zoek te gaan naar antwoorden. Voor wie dit proces niet alleen wil of kan doorlopen, staat een praktisch filosoof aan de zijlijn om dit met gerichte vragen te begeleiden.

Het voorbeeld van een crisis.

Een crisis wordt in de filosofie ook wel een existentiële fase genoemd. Omdat we geen beroep kunnen doen op externe krachten om ons richting te geven, moeten mensen hun leven zelf vormgeven. Dit is niet altijd even eenvoudig en kan in sommige fases van het leven leiden tot gevoelens van nutteloos- en zinloosheid. Het is dan zoeken naar een doel in het leven. Bovenstaande voorbeelden kunnen hier aanleiding tot geven. Dat hoeft niet voor iedereen zo te zijn. Wie er bovendien last van heeft, moet veel moeite doen om een uitweg te vinden.

Een crisis hoeft het niet te zijn. Zo’n fase kan ook aangegrepen worden om op zoek te gaan naar de diepere betekenis die we aan het leven geven, zodat we er ook naar kunnen handelen. Wie er echter middenin zit, ziet soms het bos door de bomen niet meer en kan best wat hulp gebruiken. Hier komt de hulp van een praktisch filosoof van pas.

Wat doet een praktisch filosoof ter ondersteuning?

Het is al belangrijk om te erkennen dat wie bij een praktisch filosoof terecht komt een ‘gezonde van geest’ is. Wie psychische problemen heeft, kan beter naar de dokter, psycholoog of psychiater gaan. Een goede praktisch filosoof zal dit ook bewaken en doorverwijzen indien nodig.

Emotionele nood is echter een neveneffect voor wie vastzit in levensvragen. Dat hoeft op zich geen probleem te zijn. Zolang deze hanteerbaar blijft, wordt ze gewoon meegenomen in het proces.

Concreet stelt een praktisch filosoof alleen vragen, geeft nooit advies, want het is de bedoeling dat de cliënt zelf tot antwoorden komt. Er zal wel gewezen worden op tegenstrijdigheden in het denken en/of handelen, met als doel de eigen filosofie scherp te stellen. Er wordt doorgevraagd naar argumenten die de eigen filosofie ondersteunen.

Met het voorbeeld van M. in verschillende perspectieven:

• (Huis)arts: luistert en zal eventueel doorverwijzen. Wil haar in de eerst plaats fysiek ontlasten. M. krijgt misschien medicatie om beter te slapen of een angstremmer voorgeschreven.
• Psychotherapeut: zal vragen naar haar gevoelens, “Waarom geeft deze keuze je stress?”
• Praktisch filosoof: stelt in de eerste plaats geen vragen, maar luistert en laat de cliënt uitvoerig vertellen, daarbij wakend over de feitelijkheid. Ondersteunende vragen pijlen naar de argumenten die M. geeft voor de standpunten die naar voren komen in haar verhaal. Hierbij horen vragen als: “Waarom willen mensen een zinvol leven leiden?”, “Wat houdt een zinvol leven in?”, …

Praktische filosofie ter ondersteuning verloopt volgens 3 fases.

Fase 1: probleem
Deze fase verloopt meestal heel spontaan. Mensen herkennen hun probleem en weten hoe ze zich hierbij voelen. Emoties horen bij de fase. Soms is het nodig om het probleem scherper te stellen en ook daarin helpt praktische filosofie. Even spontaan heeft de cliënt vaak al gedacht aan mogelijke oplossingen. Dat de cliënt er op meer dan één komt, duidt er al op dat een reflectieproces nodig is. Dit geeft ook aan dat er geen pasklaar antwoord bestaat. M. heeft misschien al een aantal mogelijke ideeën om haar leven verder in te richten. Van verder doen waar ze mee bezig is tot radicale verandering en het hele spectrum ertussen.

Fase 2: reflectie
De cliënt zet een stap terug. In het voorbeeld van M. zal ze zelf moeten nadenken over haar beeld dat ze heeft van een kwaliteitsvol leven. Ze zal ook moeten nadenken wat de verantwoordelijkheid is van de mens, en specifiek voor haar, om dat leven vorm te geven.

Fase 3: handelen
Als M. tot diepere betekenis is gekomen, zal ze haar handelen hierop kunnen afstemmen. Dit volgt op natuurlijke wijze uit het inzicht.

Bronnen
– Marinof, Lou. Geen Pillen Maar Plato: Filosofie als Oplossing voor Alledaagse Problemen. Vertaald door De Redactie. Amsterdam: Archipel, 1999.
– Rossem, Kristof Van. Het Filosofisch gesprek. Leuven: Lannoo Campus, ISVW Uitgevers, 2020.